Осебпазирии режимҳои вобаста ба найзаҳои бегона

Баҳси низои Сурия боз дубора дар маркази диққати ҷомеаи ҷаҳонӣ қарор гирифт. Аз он ҷумла сиёсатшиносони тоҷик низ дар ин бора назарҳои тахассусии худро менависанд. Рустам Азизӣ, мутахассиси улуми сиёсӣ дар Телеграм канали Sherali Rizoyon зимни як таҳлили кӯтоҳ гуфт: «Давомнокии қудрат, ки танҳо ба дастгирии беруна такя мекунад, хеле маҳдуд аст. Таърих нишон медиҳад, ки вақте дастгирии «найзаҳои бегона» хотима меёбад, режим ба ҳолати бисёр ноустувор мерасад».

Вазъ дар Сурия нишон медиҳад, ки чӣ гуна бозигарони байналмилалӣ мавқеи худро тағйир медиҳанд. «Мо шоҳиди он шудем, ки таклифшудаҳои «шарикон» фавран мавқеи худро тағйир доданд: аз изҳороти пурқуввати дастгирии ҳамаҷониба то калимаҳои нав, ки дар он «ҷиҳодчиён» ва «террористон» ногаҳон ба «мухолифони мусаллаҳ», «бошӯриён» ва ҳатто «мухолифони воқеӣ» табдил ёфтанд», — таъкид мекунад Азизӣ.

Ӯ ҳамчунин ба заъфи артишҳое, ки бар асоси қавмӣ ва қабилавӣ ташкил шудаанд, ишора мекунад: «Мисоли Афғонистон боз як бор нишон дод, ки артише, ки бо принсипи гуруҳҳои худмуҳофизатӣ — қабилавӣ, минтақавӣ ё қавмӣ ташкил шудааст, сатҳи пасти ангеза ва касбият дорад. Ин сохтор барои ҳимояи давлат дар ҳолате, ки режим бо бӯҳрон рӯ ба рӯ мешавад, чандон мувофиқ нест».

Ба назари Азизӣ, қувваҳои исломгаро, ба монанди «Ҳайъати Таҳрир аш-Шом», дар воқеияти нави минтақа нақши марказӣ мебозанд: «Барои нишон додани демократия, эҳтимол аст, намояндагони табақаҳои гуногуни ҷомеаи суриягӣ низ шомил карда шаванд, аммо танҳо дар таносуби рамзӣ ва намоишӣ».

Азизӣ инчунин ба таҳдидҳои глобалӣ ишора мекунад: «Ин аллакай дуюмин воқеа пас аз Толибон аст, ки нишон медиҳад, қувваҳои исломгаро метавонанд бо роҳи мусаллаҳона  бидуни муқовимати ҷиддии ҷомеаи байналмилалӣ ё бозигарони минтақавӣ ба қудрат расанд».

Ӯ таъкид мекунад, ки Сурия ба як маркази нав барои радикалҳо табдил меёбад: «Дар сафи Ҳайъати Таҳрир аш-Шом ва дигар гурӯҳҳои мусаллаҳ дар Сурия фаъолона ҷангҷӯён аз кишварҳои Осиёи Марказӣ иштирок мекунанд. Ин маънои онро дорад, ки Сурия ба як маркази ҷазби нав барои радикалҳо ва ҳаракатҳои байналмилалии ҷиҳодӣ табдил меёбад».

«Моро афзоиши мундариҷаи ифротгароёна дар фазои иттилоотӣ ва ҳамчунин ҷараёнҳои нави радикалҳо ба минтақаи Сурия интизор аст», — мегӯяд Азизӣ.

Дар идомаи мулоҳизаҳои Рустами Азизӣ дар бораи вазъи кунунии Сурия, сиёсатшиноси тоҷик Шералӣ Ризоён дар канали Телеграмии  худ ба таъсири эҳтимолии ин рӯйдодҳо ба Осиёи Марказӣ ишора мекунад. Дар навиштаи худ ӯ қайд мекунад, ки вазъияти кунунӣ дар Сурия дар марҳилаи фаъоли рушд қарор дорад ва эҳтимоли ҳар гуна тағйирот вуҷуд дорад. Вай таъкид мекунад, ки эҳёи гурӯҳҳои радикалӣ, ки назорати минтақаҳои калони кишварҳоро ба даст мегиранд, хатари ҷиддие барои кишварҳои минтақа эҷод мекунад.

Ризоён мегӯяд: «Имрӯз мо шоҳиди эҳёи гурӯҳҳои радикалие ҳастем, ки тавони назорати куллии кишварро доранд». Ӯ инчунин ишора мекунад, ки дар задухӯрдҳои ахир шаҳрвандони кишварҳои Осиёи Марказӣ иштирок кардаанд, ки ин таҳдидро боз ҳам ҷиддитар месозад.

Сиёсатшиноси тоҷик инчунин ба паҳлуи геополитикии масъала диққат медиҳад. Ӯ мегӯяд, ки ҳаводиси Сурия сабаби шиддат гирифтани фаъолиятҳои абарқудратҳо дар минтақаи Осиёи Марказӣ хоҳад шуд. Ӯ менависад: «Давлатҳои ‘ғолиб’ ва ‘мағлуб’ аз ҳаводиси Сурия метавонанд бархурди худро дар минтақаи мо идома диҳанд». Ба бовари Ризоён, рақобати ин қудратҳо дар минтақа метавонад ба муносибатҳои сиёсӣ ва иқтисодии кишварҳои Осиёи Марказӣ таъсири ҷиддӣ расонад.

Шералӣ Ризоён ба масъалаи муносибати Толибон бо дигар гурӯҳҳои радикалӣ, бахусус «Ҳайъат Таҳрир аш-Шом», таваҷҷуҳ мекунад. Ӯ қайд мекунад, ки рушди ин гурӯҳ саволҳои навро барои тарафдорони Толибон дар минтақа ба вуҷуд меорад. Ба гуфтаи ӯ, ин вазъ метавонад сиёсати дохилии кишварҳои Осиёи Марказиро таҳти фишор гузорад. «Барои тарафдорони Толибон ин як дилеммаи ҷиддист: оё онҳо бояд гурӯҳҳои дигарро низ дастгирӣ кунанд?» – саволгузорӣ мекунад ӯ.

Муаллиф инчунин байни ҳаводиси Сурия ва Афғонистон шабоҳат мебинад. Ӯ таъкид мекунад, ки ҳам дар Афғонистон ва ҳам дар Сурия ҳукуматҳо дар муддати кӯтоҳ бе муқовимат ба дасти мухолифини мусаллаҳ гузаштанд. Ӯ менависад: «Димишқ, мисли Кобул, дар муддати кӯтоҳ бе муқовимат ба дасти мухолифини мусаллаҳ афтод». Ба андешаи ӯ, чунин воқеаҳо метавонанд сабаби таҳлили минбаъдаи таъсири онҳо ба минтақа гарданд.

“Ин воқеият метавонад асосе барои андешарониҳои минбаъда шавад (бо мисоли ҳаводиси Афғонистон баъд аз августи соли 2021) ва дар ояндаи наздик эҳтимол дорад, давлатҳое, ки аз суқути режими Башор Асад «мағлуб» шудаанд, худашон гурӯҳи «Ҳайъат Таҳрир аш-Шом»-ро маблағгузорӣ кунанд. Ё ба онҳо имконият фароҳам мегардад, ки «бозӣ»-ро дигар кунанд ва дар минтақаи дигари ҷаҳон манфиати худро ба даст оранд”, — мегӯяд Ризоён.

Сиёсатшинос бо нигаронӣ таъкид мекунад, ки рушди ҳаводиси Сурия на танҳо хатари афзоянда ба амнияти Осиёи Марказӣ дорад, балки муносибатҳои геополитикии кишварҳои минтақаро низ зери таъсир қарор медиҳад. Вай ин воқеиятро ҳамчун як огоҳӣ ба кишварҳои минтақа пешниҳод мекунад, то дар муқобили таҳдидҳои эҳтимолӣ омодагӣ бигиранд.