Тоҷикистонро Чин бо қарздиҳӣ фурӯ мебарад?

Тибқи таҳлили охирини Агентии Рейтинги Кредитии Таҳлилӣ (АКРА) назар ба дигар кишварҳои Осиёи Марказӣ, вобастагии молиявии Тоҷикистон ба Русия нисбат ба Чин бештар будааст. Ин вобастагӣ бо қарзҳои боимтиёзи Чин ва сармоягузориҳои фаъол дар инфрасохтори Тоҷикистон алоқаманд аст.

Чин тавассути бонкҳои худ ба Тоҷикистон 18 қарз бо фоизи 2–2,5% додааст. Мӯҳлати имтиёзноки ин қарзҳо 5–9 сол ва мӯҳлати умумии пардохт 25 солро дар бар мегирад. Ин шароитҳо нисбат ба қарзҳои бозорӣ барои Тоҷикистон мусоидтаранд.

Бо вуҷуди шароити мусоиди қарзҳо, вобастагии молиявии Тоҷикистон аз Чин афзоиш ёфтааст. АКРА қайд мекунад, ки Тоҷикистон дар пардохти қарзҳои худ ба Чин мушкилот дорад. Дар соли 2019, барои коҳиш додани қарзи давлатӣ, Тоҷикистон ба як ширкати чинӣ ҳуқуқи истихроҷи ду кони тиллоро дод.

Вобастагии молиявии Тоҷикистон аз Чин дар солҳои охир ба таври назаррас афзоиш ёфта, ба яке аз масъалаҳои муҳими иқтисодии кишвар табдил ёфтааст. Тибқи маълумоти дастрас, қарзи умумии Тоҷикистон аз Чин тақрибан 1,2 миллиард долларро ташкил медиҳад, ки ин беш аз 20% ММД-и кишварро дар бар мегирад. 

Ин қарзҳо асосан барои татбиқи лоиҳаҳои инфрасохторӣ, аз ҷумла сохтмони роҳҳо, нерӯгоҳҳо ва дигар иншооти муҳим, истифода мешаванд. Масалан, Чин дар сохтмони роҳҳо ва васеъ кардани нуқтаҳои гумрукӣ дар марз бо Қазоқистон саҳмгузорӣ мекунад, ки ин ба беҳтар шудани пайвастшавии Тоҷикистон бо бозорҳои байналмилалӣ мусоидат мекунад.

Бо вуҷуди ин, афзоиши қарзи давлатӣ ва вобастагии шадид аз як манбаи қарздиҳӣ метавонад ба иқтисоди кишвар таъсири манфӣ расонад. Тибқи маълумоти расонаҳо, имрӯз қарзи берунаи Тоҷикистон ба 3,2 миллиард доллар расидааст, ки 38,2 фоизи ММД-ро ташкил медиҳад. 

Илова бар ин, дар ҳолати нокомӣ дар пардохти қарзҳо, Чин метавонад дар ивази қарзҳои худ ба дороиҳои табиии Тоҷикистон дастдарозӣ кунад. Масалан, дар гузашта корхонаи истихроҷи тиллои «Покруд» дар дараи Ромит ба ширкати чинӣ супурда шуд, ки ин метавонад намунае аз чунин ҳолатҳо бошад. Ҳамон замон дар расонаҳои Чинӣ гуфта мешуд, ки то руёнидани қарз Чин метавонад аз сарватҳои табии Тоҷикистон, хусусан аз конҳои тилло истифода кунад.

Ҳамин тавр вобастагии молиявӣ аз Чин на танҳо ба иқтисод, балки ба сиёсати хориҷӣ ва истиқлолияти Тоҷикистон низ таъсир мерасонад. Бо афзоиши қарзҳо ва сармоягузориҳои Чин, нуфузи ин кишвар дар қарорҳои сиёсӣ ва иқтисодии Тоҷикистон метавонад бештар шавад. Ин ҳолат метавонад ба маҳдуд шудани имкониятҳои Тоҷикистон дар интихоби шарикони стратегии дигар ва гуногунсозии манбаъҳои сармоягузорӣ оварда расонад.

Барои коҳиш додани хатари вобастагии шадид аз як манбаи қарздиҳӣ, Тоҷикистон сиёсати гуногунсозии манбаъҳои сармоягузорӣ ва қарзгириро бояд пеш гирад. Ин метавонад бо ҷалби сармоягузориҳои мустақим аз кишварҳои гуногун ва созмонҳои байналмилалӣ амалӣ шавад. Илова бар ин, шаффофият дар шартномаҳои қарзӣ ва баҳодиҳии дақиқи тавоноии пардохти қарзҳо барои пешгирӣ аз мушкилоти эҳтимолӣ муҳим аст.