Гузориши OCCRP: «Ду сол бе озодии сухан. Фирори рӯзноманигорони тоҷик ва оқибатҳои он барои ҷомеа»

OCCRP (The Organized Crime and Corruption Reporting Project) — Созмони Байналмилалии Таҳқиқоти Журналистӣ, ки барои ошкор кардани ҷиноятҳои муташаккил ва фасод дар сатҳи байналмилалӣ фаъолият мекунад, санаи 15 декабри соли 2024 гузориши худро дар ҳамкорӣ бо хабаргузории AZDA tv дар бораи  вазъи рӯзноманигорони мустақил дар Тоҷикистон нашр кард.

OCCRP дар ин гузориш оқибатҳои саркӯбҳои шадид дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (ВМКБ) ва нуқтаҳои муҳим дар бораи маҳдудияти озодии баён ва фишорҳои сиёсӣ ба рӯзноманигорон дар Тоҷикистонро бозгӯ мекунад.

Дар гузориш омадааст, ки дар Тоҷикистон, ки солҳои зиёд рӯзноманигорони мустақил таҳти фишори шадид қарор доранд, баҳори соли 2022 шояд ҳамчун охирин давраи пурқуввати гузоришҳои мустақил дар хотир монад. Дар ин сол мақомоти амниятӣ эътирозҳоро дар Вилояти Мухтори Кӯҳистони Бадахшон (ВМКБ), ки аксаран помириҳо онро ташкил медиҳанд, бераҳмона саркуб карданд.

Ҳодисаҳо аз марги як роҳбари ҷавони маҳаллӣ дар ҳангоми боздошт оғоз ёфт. Ин воқеа сокинонро маҷбур кард, ки ба хотири адолат ба кӯчаҳо бароянд. Эътирозгарон бо роҳҳои осоишта талаби таҳқиқи одилона ва адолатро доштанд, аммо ҳукумат ба ҷои гуфтушунид амалиёти «зиддитеррористӣ» эълон кард. Мақомот барои пароканда кардани мардум аз гази ашковар ва тирҳои резинӣ истифода бурданд, ки дар натиҷа тақрибан 40 нафар кушта ва беш аз 200 нафар боздошт шуданд.

Нақши рӯзноманигорон дар фош кардани воқеаҳо

Рӯзноманигорон, блогерон ва фаъолони маҳаллӣ ҳодисаҳоро бо аксҳо ва видеоҳо сабт намуда, ба ҷомеа ва ҷаҳон паҳн карданд. Пас аз он ки интернет дар ВМКБ қатъ шуд, рӯзноманигорони тоҷик дар хориҷ ба як манбаи муҳим табдил ёфтанд. Онҳо тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ ва васоити ахбори хориҷӣ шоҳидии мардум ва далелҳои марбут ба зӯровариро нашр карданд.

Мариус Фоссум, коршиноси Осиёи Марказӣ аз Кумитаи Ҳелсинкии Норвегия, мегӯяд, ҳукумат ВМКБ-ро ҳамчун минтақае медид, ки бо вуҷуди тобеияти расмӣ, то ҳол таҳти назорати комил набуд. «Онҳо мехостанд эҳсоси истиқлолият ва худшиносиро дар ин минтақа решакан кунанд», — мегӯяд ӯ.

Саркӯби садоҳои мустақил

Дар натиҷаи саркӯби эътирозҳо, садоҳои мустақили рӯзноманигорӣ дар дохили кишвар қариб комилан хомӯш шуданд. Ҳадди ақал шаш рӯзноманигор барои гузориш додан дар бораи ҳодисаҳои ВМКБ ба зиндон маҳкум шуданд. Ҳукмҳои онҳо аз 7 то 21 солро дар бар мегиранд. Бисёре дигар маҷбур шуданд, ки аз кишвар фирор кунанд ва дар хориҷ кору зиндагӣ кунанд.

Рӯзноманигори тоҷик Шавкати Муҳаммад, ки соли 2015 аз Тоҷикистон баромадааст ва ҳоло дар Аврупо зиндагӣ мекунад, мегӯяд: «Вақте, ки рӯзноманигор дар дохил аст, ӯ метавонад мустақиман бо мардум сӯҳбат кунад, воқеаҳоро бинад ва бар асоси таҷрибаи шахсӣ натиҷагирӣ кунад. Вале кор аз хориҷ душвориҳои зиёде дорад.»

Дар дохили Тоҷикистон фазои матбуоти озод дар солҳои охир тангтар шудааст. Бисёре аз нашрияҳои мустақил, аз ҷумла «Нигоҳ» ва «Наҷот», баста шуданд, ва хабаргузориҳое чун «Озодагон» ва «Tojnews» фаъолиятро қатъ карданд.

Фишори бештар ба рӯзноманигорони муҳоҷир

На танҳо рӯзноманигорони дохилӣ, балки онҳое ки аз хориҷа воқеаҳои ВМКБ-ро пӯшиш медоданд, таҳти фишор қарор гирифтанд. 

Анора Саркорова, як рӯзноманигори маъруфи тоҷик, ки ҳоло дар Аврупо зиндагӣ мекунад, аз шоҳидон ва манбаъҳои дохилӣ иттилоот ҷамъ оварда, нашр мекард. Бо вуҷуди ин, пас аз ду сол нисбати ӯ ва ҳамсараш бо иттиҳоми «ангехтани экстремизм» парванда боз шуд.

Саркорова мегӯяд: «Мо ҳеҷ гоҳ барои ошкор кардани куштор, шиканҷа ва поймолкунии ҳуқуқи инсон дар Тоҷикистон узр намепурсем.»

Масъалаи ояндаи рӯзноманигории тоҷик

Коршиносон ҳушдор медиҳанд, ки фишор ба рӯзноманигорон на танҳо садоҳои мустақилро хомӯш мекунад, балки имкони ҳамкории байни ҷомеа ва ҳукуматро аз байн мебарад. 

Ба гуфтаи Мариус Фоссум: «Мақомот мардумро аз воситаҳои қонунии изҳори норозигӣ маҳрум карданд. Аммо ин маънои онро надорад, ки мушкилот худ аз худ ҳал мешаванд.»

Бо вуҷуди ин, рӯзноманигорони тоҷик дар хориҷ бо мушкилоти дигар рӯбарӯянд, аз ҷумла дастрасии маҳдуд ба манбаъҳо ва афзоиши хароҷоти зиндагӣ. Бисёре аз рӯзноманигорони муҳоҷир маҷбур мешаванд, ки соҳаи фаъолияти худро тағйир диҳанд.

Гулноза Саид, намояндаи Кумитаи ҳифзи рӯзноманигорон (CPJ), мегӯяд: «Рӯзноманигорони тоҷик ё бояд солҳо дар зиндон нишинанд ё кишварашонро тарк кунанд. Аммо, мутаассифона, муҳоҷирони тоҷик дар муқоиса бо рӯзноманигорони рус ё белорус камтар мавриди таваҷҷӯҳ қарор мегиранд.»